Leczenie półpaśca

Leczenie typowych postaci półpaśca

Najlepszym zapobieżeniem chorób wynikających z infekcji wirusa Varicella zoster jest szczepionka przeciwko ospie wietrznej, która w 95% zabezpiecza przed pierwotną chorobą, a w dużej mierze ogranicza także ryzyko półpaśca. Niekiedy po trzech miesiącach trzeba ją powtórzyć, ale najczęściej uodparnia ona dana osobę na całe życie, a przynajmniej powoduje, że ewentualne choroby wywołane przez VZV przechodzi się zdecydowanie łagodniej. Szczepionkę można także podać do 72 godzin po kontakcie z chorym na ospę lub półpasiec w celu profilaktyki zachorowania.

Półpasiec leczy się tymi samymi preparatami co ospę wietrzną lub opryszczkę, jednakże ich skuteczność jest około dwudziestu razy mniejsza przy Varicella zoster virus niż przy Herpes simplex. Lekami z wyboru są preparaty zawierające acyklowir, walacyklowir, famcyklowir, które ograniczają namnażanie się wirusa i łagodzą objawy choroby. Miejscowe leki przeciwwirusowe są nieskuteczne, stąd właściwie się ich nie stosuje, jedynie ogólnoustrojowe leczenie przeciwwirusowe może dać dobry efekt u osób z prawidłową odpornością. Zaleca się jednak stosowanie go tylko w najbardziej zaostrzonych przypadkach: u osób powyżej 50. roku życia, u tych które skarżą się na umiarkowany lub silny ból, mają umiarkowaną lub nasiloną wysypkę albo do wysiewu zmian doszło poza tułowiem (szczególnie półpasiec oczny lub uszny). W tym celu stosuje się preparaty:

  • acyklowir (Antivir, Awirol, Cusiviral, Herpesin, Heviran, Virolex, Zovirax) – to syntetyczny analog purynowy, który wnika do komórek zakażonych wirusem i tam przekształca się w postać czynną, która blokuje syntezę wirusowego materiału genetycznego. Występuje w preparatach podawanych dożylnie, doustnie i miejscowo (maść do oczu oraz krem). Podstawowe leczenie obejmuje podaż leku w dawkach 800 mg pięć razy dziennie, co 4–5 godziny, przez 7 dni. Zaleca się rozpocząć leczenie w ciągu 48 godzin od wystąpienia pierwszych objawów na skórze lub błonach śluzowych. U osób z ciężką postacią choroby lub osłabionym znacznie układem odpornościowym stosuje się wlewy dożylne z 10 mg leku na kg masy ciała, wlewy te trwają godzinę i są powtarzane co 8 godzin przez 7 dni;
  • valaciclovir (Valtrex) – to estrowa pochodna acylkowiru do stosowania doustnego. Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, podobnie jak w wypadku wyżej opisanego leku, także i tu działanie farmaceutyczne oparte jest na hamowaniu namnażania się wirusa w ludzkich komórkach. Podaje się go dwa, trzy razy na dobę w dawce od 50 do 100 mg. Najlepiej leczenie wdrożyć w ciągu pierwszych 48 godzin od wystąpienia objawów śluzówkowo-skórnych, terapia trwa 7–14 dni;
  • famcyklowir (Famvir) – jest to ester pencyklowiru, który w przewodzie pokarmowym przechodzi w postać czynną, hamującą replikację wirusów. Charakteryzuje się długim okresem półtrwania, wynoszącym 7–20 godzin, stąd można go podawać w mniejszych dawkach i rzadziej niż acyklowir. Najczęściej podaje się go trzy razy dziennie (co 8 godzin) w dawkach 250–500 mg, przez 7 dni;
  • gryzeofulwina – to antybiotyk przeciwgrzybiczny, który eksperymentalnie wykorzystano w leczeniu półpaśca w Katedrze i Klinice Dermatologii Akademii Medycznej w Bydgoszczy. Leczeniu poddano podczas badań 256 chorych w wieku od 14 do 86 lat z rożnymi odmianami schorzenia. Terapię u wszystkich rozpoczęto 7. dnia trwania choroby, podając doustnie dawkę 500 mg preparatu na dobę. Terapia obejmowała od 6 do 35 dni, przy czym średni czas podaży leków trwał 9–10 dni. Już po 3–5 dniach można było zauważyć wysychanie zmian pęcherzykowych na skórze, przy braku pojawiania się świeżych wykwitów, w tym samym czasie ustępowały także dolegliwości w postaci przeczulicy i pieczenia, a ból był mniej dokuczliwy. Po 10–15 dniach cofały się zmiany zgorzelinowe i krwotoczne. U pacjentów nie zanotowano objawów niepożądanych, leczenie było bezpieczne, skuteczne i mało kosztowne. mimo wszystko wciąż nieznany jest mechanizm działania gryzeofulwiny na Varicella zoster virus, stąd nie wprowadzono jej jeszcze do powszechnego stosowania.

W każdym wypadku leczenia lekami przeciwwirusowymi (czyli wszystkimi wymienionymi wyżej, wyłączywszy gryzeofulwinę) wśród objawów niepożądanych mogą pojawić się senność, omamy, bóle stawów, mięśni, bóle głowy, zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz nudności. Należy przy podaży tych preparatów uważać na osoby cierpiące na niewydolność nerek, ponieważ w ich organizmach może dochodzić do wzrostu poziomu mocznika i kreatyniny w surowicy krwi. U osób z obniżoną odpornością stosuje się duże dawki tych leków, co może jednak prowadzić do zakrzepowej plamicy małopłytkowej lub zespołu hemolityczno-mocznicowego.

Leczenie neuralgii

Ostry ból w przebiegu półpaśca leczy się za pomocą leków przeciwwirusowych skojarzonych z przeciwbólowymi lub z kortykosteroidami, ale pomimo ich skuteczności, podaż leków nie zmniejsza ryzyka rozwoju neuralgii po półpaścu. Ilość i dobór preparatów uzależnione są od stopnia natężenia bólu, przy czym należy stosować odpowiednie kryteria jego oceny. W tym celu stosuje się najczęściej skalę wzrokowo-analogową (ang. visual analogue scale, VAS). Jest to dziesięciocentymetrowy odcinek, na którym zaznaczone są poziomy bólu od 1 do 10. Chory wyznacza punkt odpowiadający natężeniu odczuwanego przez siebie bólu na tej skali, gdzie 0–1 oznacza ból słaby, 4–6 umiarkowany, 7–10 bardzo silny. Można także używać skali słownej (ang. verbal rating scale, VRS), np. Likerta: brak bólu, ból słaby, umiarkowany, silny, nie do zniesienia. Leki powinny być podawane regularnie i systematycznie, nie powinno się stosować ich doraźnie, ponieważ podaż farmaceutyków powinna prowadzić do analgezji, czyli wyciszenia reakcji bólowej. Zaleca się częstą ocenę wpływu leczenia na stan chorego. Przy czym należy pamiętać, że ból może nasilić się w czasie rozwoju choroby. Skuteczne są niesteroidowe leki przeciwzapalne, paracetamol, słabe analgetyki opioidowe (np. kodeina) lub tramadol. Jeśli ból prowadzi do zaburzeń snu stosuje się silne leki opioidowe (np. morfinę). Często stosuje się oksykodon, krótko działający opioid, który jest skuteczny w monoterapii lub w skojarzeniu z paracetamolem albo z kwasem acetylosalicylowym. Jest jednak niedostępny w Polsce, dlatego lekiem z wyboru w tym wypadku najczęściej staje się morfina. Wśród objawów niepożądanych stosowania tych leków wymienia się głównie zaparcia. Natomiast ryzyko uzależnienia jest niewielkie, a u osób starszych właściwie się nie zdarza.

Leczenie półpaśca ocznego

Leczenie półpaśca ocznego obejmuje farmakoterapię z podażą leków przeciwwirusowych, takich jak famcyklowir lub walacyklowir, przy czym pierwsza dawka powinna zostać podana w ciągu 72 godzin od pojawienia się wysypki. Obok tego należy wdrożyć leczenie przeciwbólowe. Stosuje się zimne lub letnie kompresy na chorobowo zmienione miejsca, jeśli choremu przynosi to ulgę. Dwa razy dziennie należy także podawać maść oczną zawierającą antybiotyk, która zabezpiecza powierzchnię oka przed infekcją bakteryjną. Okulista może zalecić miejscowe stosowanie kortykosteroidów w wypadku choroby immunologicznej rogówki, zapalenia nadtwardówki lub twardówki, natomiast przy zapaleniu tęczówki podaje się miejscowe leki rozszerzające źrenicę lub porażające akomodację. Pacjenci cierpiący na jaskrę muszą mieć podawane leki zmniejszające ciśnienie wewnątrzgałkowe. Czasem konieczna jest interwencja chirurgiczna.